Rodzice i nauczyciele często zastanawiają się, jak postępować z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym w codziennych sytuacjach. Nawiązanie nici porozumienia z dzieckiem, które milczy może nieść ze sobą trudności, szczególnie jeśli chcemy to zrobić w okolicznościach, które nie sprzyjają ich poczuciu bezpieczeństwa, np. w nowym miejscu lub w towarzystwie wielu nowych osób.

Poniżej przedstawiamy ogólne zasady postępowania z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym, które powinny przyświecać wspólnym kontaktom. Są one drogowskazem pokazującym na jakich podstawach budować zaufaną relację z bardzo wrażliwym dzieckiem. Nie stanowią one sztywnego przepisu na to, jak sprawić, by milczące dziecko zaczęło mówić. Klucz do mówienia jest wypracowywany w każdej relacji oddzielnie, dopiero, gdy poznamy konkretne dziecko, jego sytuację, potrzeby, obawy, poziom wrażliwości i otwartości na nowe doświadczenia oraz wiele innych czynników decydujących o tym, kiedy usłyszymy jego głos.

Okaż dziecku z mutyzmem wybiórczym:

1. Gotowość do pomocy

• Nie ignoruj jego potrzeb. Zaniedbywanie praw i potrzeb dziecka jest niezgodne z zasadami etyki zawodowej.

2. Wsparcie i zrozumienie

• Powiedz mu, że rozumiesz, jak trudne jest dla niego mówienie i jesteś gotowa/y pomóc mu w pokonywaniu milczenia.

3. Otwartość na bliską, zaufaną relację, opartą na poczuciu bezpieczeństwa

• Nawiąż z dzieckiem kontakt w bezpiecznym dla niego otoczeniu, np. podczas krótkiej wizyty w domu, która będzie polegać np. na wspólnej, prostej grze.
• Nie stosuj wobec niego trików, sztuczek i forteli. Bardzo łatwo jest stracić zaufanie dziecka, zaś bardzo trudno jest je odbudować.

4. Wrażliwość i wyczucie

• Nie wystawiaj go na zbyt duże próby.
• Lepiej postaraj skonsultować się z nim i wspólnie dostosujcie rozmiar wyzwań do jego możliwości.
• Powstrzymaj się od zbyt entuzjastycznej reakcji na jego sukcesy. Chwalenie w obecności innych osób może wzmagać napięcie i powodować regres.

5. Jak ważne jest dla Ciebie jego poczucie własnej wartości i pewności siebie

• Daj mu do zrozumienia, że jest ważne poprzez pytanie go o jego zdanie, dawanie przestrzeni do bycia w grupie.
• Dawaj mu okazje do zaistnienia w grupie.

6. Okaż dziecku, że jest ważnym członkiem grupy

• Nie pomijaj go w rozmowach z innymi dziećmi, dawaj mu okazję do wyrażania siebie, np. poprzez rysunek, granie na instrumentach muzycznych.
• Jeśli wciąż milczy, komentuj to, co się dzieje, opowiadaj mu, odzwierciedlaj jego uczucia, pokazuj mu, że jest dla Ciebie ważne, a jego obecność miła.

7. Cierpliwość, poprzez niewywieranie presji na mówienie, która odnosi przeciwny efekt

• Nie obwiniaj się, jeśli dziecko nie rozmawia z Tobą. Milczenie to objaw choroby, a nie okazywanie niechęci wobec Ciebie.

8. Gotowość do komunikowania się z nim niekoniecznie tylko poprzez mowę

• Stwarzaj sytuacje, w których dziecko będzie miało możliwość podjęcia decyzji, wyrażenia swojego zdania, dokonania wyboru.

9. Szacunek dla jego trudności

• Unikaj rozmów na jego temat w jego obecności. Rozmawiaj z rodzicami na osobności.

10. Gotowość na ułatwianie mu komunikacji z Tobą

• Próbuj nawiązać z nim indywidualny kontakt, w zaciszu, z dala od grupy.
• Zachęcaj je do kontaktu za pośrednictwem gestów, żartu, prostych gier, wyliczanek…
• Korzystaj z pomocy pośredników (adwokatów), za pośrednictwem których możesz komunikować się z dzieckiem.
• Rezygnuj z ich pomocy, jeśli czujesz, że dziecko poradzi sobie w bezpośrednim kontakcie z Tobą.
•  Stosuj stopniowanie trudności w komunikowaniu się: od pytań zamkniętych (tak/nie) do otwartych, od gestów (wskazywanie, kiwanie głową) do prostych dźwięków, następnie słów, zwrotów i bardziej złożonych zdań.

11. Gotowość na ułatwianie mu komunikacji z innymi dziećmi

• Stale poszerzaj krąg osób, w towarzystwie których dziecko czuje się gotowe mówić.
• Wspieraj je podczas przerw lub np. zmian sali, czy rozkładu dnia, kiedy może się czuć szczególnie zagubione.

12. Gotowość na ułatwianie mu zaspokajania potrzeb fizjologicznych

• Zwróć uwagę, czy je, pije, odwiedza toaletę podczas pobytu w przedszkolu/szkole.

13. Pomoc w obniżaniu poziomu lęku

• Wykorzystuj relaksacyjne techniki pracy.
• Wprowadź elementy rutyny, przewidywalny plan dnia, stały system pracy.

14. Swoją otwartość na spontaniczność, rozluźnienie

• Zachęcaj do spontaniczności poprzez ćwiczenia fizyczne, swobodną ekspresję, prace manualne.
• Staraj się rozluźnić atmosferę pracy, żartuj, wykorzystuj swoje poczucie humoru.
• Unikaj nacisku na perfekcyjne wykonywanie zadań. Dziecko potrzebuje pewności, że popełnianie błędów nie musi wiązać się z negatywną oceną (np. poproś o wykonanie jak najbrzydszej pracy).
• Angażuj dziecko w zadania, które można wykonać na wiele równie dobrych sposobów, w których nie istnieje jedna, właściwa odpowiedź.

Barbara Ołdakowska-Żyłka

Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym? 16 porad dla rodziców